Poznajcie program Palestine Cinema Days 2025!

Palestine Cinema Days powraca! Po raz drugi ten wyjątkowy przegląd palestyńskiego kina zawita w całej Polsce. W dniach 1-3 listopada 2025 roku widzowie będą mogli obejrzeć aż pięć niezwykłych filmów. Większość pojawi się na naszych ekranach po raz pierwszy.

Chociaż kilka dni temu oficjalnie ogłoszono zawieszenie broni, pozorną namiastkę pokoju, dającą odrobinę wytchnienia ofiarom metodycznej, prowadzonej od dekad czystki etnicznej, walka o Palestynę nadal trwa. Toczona jest na miejscu, przez lekarzy, pracowników humanitarnych, zwykłych ludzi, którzy poświęcają często swoje życia dla czegoś więcej. Walka toczy się też poza Bliskim Wschodem, na całym świecie gdzie miliony ludzi uczestniczy w protestach i strajkach przeciwko Izraelowi oraz zachodniej machinie, legitymizującej i wspierającej jego zbrodnicze działania.

Pomoc humanitarna i polityczny opór nie są jednak jedyną formą walki. Inną, pod wieloma względami równie ważną, jest kultywacja pamięci. Pielęgnowanie i szanowanie palestyńskich historii, przekazywanie dalej książek, muzyki, filmów. Cząstek dusz palestyńskich artystów, muzyków i bajarzy, którzy w świat niosą historię zarówno o palestyńskiej tragedii, jak i kulturze, pięknym krajobrazie oraz tradycji. O tym, co łączy ludzi, czyni z nich wielką, wspaniałą wspólnotę.

Kino palestyńskie, pomimo ciężkich warunków, od lat rozwija się i ciągle proponuje wyjątkowe pozycje. Zarówno w kinie dokumentalnym (gdzie nie brakuje eksperymentalnych esejów, jak i kompleksowych kronik dziejów), ale też fabularnym, w ramach którego twórcy jednocześnie są w stanie udanie opowiedzieć o tragedii narodu, jak i skupić się na rzeczach znacznie bardziej przyziemnych — miłości, braterstwie, wspólnej radości. Filmy palestyńskich twórców bywają tragiczne, przejmujące, ale również zabawne, radosne, pełne wdzięczności. To wyjątkowa, jedyna w swoim rodzaju mieszanka emocji. Emocji, które nigdy nie są wymuszone, nigdy nie są sztuczne.

Palestine Cinema Days 2025 to druga okazja, by w kinach na terenie całej Polski zobaczyć (za darmo!) kilka absolutnie wyjątkowych utworów. Większość po raz pierwszy na wielkim ekranie (i być może ostatni). Data wydarzenia nie jest przypadkowa: 2 listopada 1917 roku opublikowano Deklaracją Balfoura, list brytyjskiego ministra będący obietnicą złożoną przez rząd Jego Królewskiej Mości narodowi żydowskiemu, że teren Palestyny zostanie mu przekazany. Był to pierwszy krok do utworzenia brytyjskiego terytorium mandatowego w Palestynie. Jeden z pierwszych etapów składających się na jedną z największych i najbardziej bezczelnych zbrodni w historii nowożytnej.

Prezentujemy Wam dokładne opisy filmów. Zachęcamy do udziału w seansach, zwłaszcza widownię z Łodzi, gdzie wprowadzenia przed seansami wygłosi między innymi jeden z naszych redaktorów.

Dżenin, Dżenin, reż. Mohammed Bakri (2002)

Trudno wskazać aktora ważniejszego dla palestyńskiego kina niż Mohammad Bakri. Nie tylko ze względu na jego wielkie zaangażowanie w rodzime filmy, ale również w pracę za granicą, połączoną z ciągłym nagłaśnianiem historii swojego narodu. Początki jego kariery nie były zresztą łatwe, Bakri uczył się i występował w Tel Avivie. Chociaż debiutował na deskach Habima Theatre, to szybko przeniósł się do teatrów palestyńskich i arabskich grup filmowych. Dopiero po latach przyszła kariera międzynarodowa. Zagrał w jednym z najsłynniejszych seriali telewizyjnych, Homeland, czyli produkcji, która (co prawda z amerykańskiej perspektywy, ale jednak) podejmowała się tematyki napięć w świecie po 9/11. Pojawił się też w Długiej nocy, wyjątkowej produkcji Stevena Zailliana, która brała na tapet nierówności systemu prawnego w Ameryce i prześladowań ludzi pochodzenia wschodniego. Jednocześnie cały czas powracał do pracy z rodzimymi twórcami, w tym Annemarie Jacir, która jeszcze w tym tekście powróci i która obecnie podbija światowe festiwale z pierwszą historyczną superprodukcją w historii Palestyny. Wystąpił w głównej roli w jej filmie Wajib, opowiadającym o realiach życia w okupowanej Palestynie oraz o relacjach pomiędzy tymi, którzy w niej zostali, a tymi, którzy z niej wyemigrowali. Szczerze: to tytuł obowiązkowy, również ze względu na jego wybitną, zniuansowaną rolę.

Tym razem Bakri interesuje nas przede wszystkim jako filmowiec.

W 2002 roku Izrael przeprowadził Operację Ochronna Tarcza, największą od czasu wojny sześciodniowej. W efekcie działań reżimu życie straciło tysiące ludzi, a duża część populacji została pozbawiona dobytku i dachu nad głową. Po zakończeniu Operacji, Bakri powrócił do kraju, prosto do obozu dla uchodźców, gdzie przeprowadził setki rozmów, uważnie rejestrując każde z nich. Jego głównym celem było nie tylko naświetlenie sytuacji ofiar, ale również opowiedzenie „palestyńskiej prawdy” o Bitwie pod Dżeninem (jeśli w ogóle można tak nazwać zbrojny atak na obóz dla uchodźców). Bakri był zresztą uczestnikiem niektórych wydarzeń, znajdował się między innymi w tłumie protestujących, kiedy niesprowokowani żołnierze otworzyli ogień do ludności cywilnej, raniąc jego towarzysza. Reżyser dostał się w miejsca zupełnie odcięte przez izraelskie wojska, po cichu, sekretnie zbierając zeznania dotyczące masakry, pozwalając zabrać głos ludziom, których historie w innym wypadku zaginęłyby na zawsze. Tak powstał Dżenin, Dżenin. Film, który sprawił, że Bakri do dziś jest celem propagandowej machiny Izraela, państwa, które robiło wszystko by zdyskredytować jego pracę, a tym samym świadectwo przeżytej przez bohaterów tragedii.

Teraz lata później historia się powtarza. A my nie możemy odwrócić wzroku.

Skutki, reż. Maha Haj (2024)

Skutki to jedyny film krótkometrażowy w naszym zestawieniu, w trakcie seansów będzie „podpięty” pod Dżenin, Dżenin. Niech was jednak nie zmyli metraż, bo obraz Maha Haj jest równie mocno warty naszej uwagi.

Haj jest postacią fascynującą. To nie tylko reżyserka i scenarzystka, ale również nauczycielka, badaczka, która pierwsze kroki w przemyśle stawiała jako projektantka scenografii, pracując między innymi przy znakomitym Czasie, który pozostał.

Tworzyła krótkie metraże i dokumenty, a jej pełnometrażowy debiut został uwzględniony w selekcji Un Certain Regard na Festiwalu w Cannes w 2016 roku. Jej kolejny obraz, Gorączka śródziemnomorska, został w tej samej selekcji doceniony za scenariusz, a następnie wybrany jako palestyński kandydat do Oscara.

Skutki to stonowany, wyciszony dramat, rozgrywający się pomiędzy dwojgiem kochających się ludzi. Parą, przed którą stoją ważne wyzwania, związane zarówno z ich dziećmi, jak i okoliczną przyrodą, której uważnie od lat doglądają. Co jednak ważniejsze, w spokojne życie bohaterów wdziera się nieproszony gość, który zmusi ich do konfrontacji z czymś, o czym myśleli, że dawno zostawili za sobą.

Mohammad Bakri występuje w głównej roli, a partneruje mu Areen Omari, uznana, ale nieszczególnie rozpoznawalna na zachodzie palestyńska aktorka.

Wśród recenzentów Skutki doceniono przede wszystkim za czułość wobec bohaterów, nienachalną formę, empatię oraz znakomite, kompleksowe analizowanie żałoby, straty, natury rodzinnych relacji wystawionych na najcięższe możliwe próby. A to wszystko w mniej niż 40 minut!

Oszukani, reż. Tewfik Saleh (1972)

Większość tegorocznych tytułów to produkcje nowe, ale nie mogło jednak zabraknąć klasyki. Tym razem w postaci Oszukanych Tewfika Saleha. Filmu szczególnie gorąco polecanego przez naszych przyjaciół z Pełnej Sali.

Urodzony w 1926 roku w Aleksandrii i zmarły w 2013 roku w Kairze, egipski reżyser odcisnął istotne piętno na historii arabskiego kina autorskiego. To właśnie Oszukani byli pierwszym filmem w historii, który w swoim centrum, jako protagonistów, postawił palestyńskich uchodźców. Był to jeden z pierwszych obrazów fabularnych w ogóle, który konfrontował się z syjonistyczną propagandą, dominującą zachodnie postrzeganie Naakby i wydarzeń w Palestynie.

Oszukani są adaptacją noweli autorstwa Ghassana Kanafiego, pisarza i rzecznika prasowego Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny, który został zamordowany w zamachu bombowym w Bejrucie, za którym stał Mosad. W Polsce, nakładem wydawnictwa Współczesna Proza Światowa, wydano zbiór jego opowiadań, Głowa kamiennego lwa. Kanafiego nazywano dowódcą, który nigdy nie użył broni.

Akcja podąża śladem trzech uchodźców, którzy z obozów próbują zbiec do Kuwejtu. I więcej o fabule nie zdradzimy. Powodów, by obejrzeć Oszukanych, jest mnóstwo, a ich historia to zaledwie jeden z wielu.

Dla Saleha był to projekt o tyle ważny, że nie tylko pozwolił mu w końcu bezpośrednio zaangażować się w palestyńską sprawę oraz dalej pracować nad arabską literaturą (która była dla niego najważniejszym rodzajem sztuki), ale również dzięki Oszukanym mógł wyraźnie zaakcentować swoje rewolucyjne i lewicowe poglądy, szczególnie poprzez krytykę materializmu.

Saleh przez lata tworzył w wielu państwach arabskich, regularnie jednak wracając do tematu Palestyny. Z czasem nazywano go Sindbadem Arabskiego Kina. Film został odrestaurowany przez World Cinema Foundation, organizację założoną przez Martina Scorsese, odpowiedzialną za odzyskiwanie i ponowną promocję najważniejszych i najlepszych dzieł światowego kina.

Bez World Cinema Foundation i wielu innych kuratorów kina, jedna z najważniejszych filmowych historii Palestyńczyków byłaby obecnie niedostępna dla widowni.

Pierwsze spojrzenie, reż. Annemarie Jacir (2012)

Mówiliśmy już o klasykach i legendach. Pora na reżyserkę, która swoją markę nadal buduje, chociaż dawno już udowodniła, że jest jednym z najciekawszych głosów współczesnego arabskiego kina autorskiego.

Urodzona w Betlejem reżyserka prezentowała swoje filmy na całym świecie, głównie na najważniejszych festiwalach kina artystycznego. Pierwsze spojrzenie nagrodzono w Berlinie, a Wajib w Locarno. W 2011 roku pod swoje skrzydła wziął ją Zhang Yimou, legendarny chiński reżyser. Jacir jest również pisarką i poetką, publikującą przede wszystkim w czasopismach i wydaniach zbiorowych. Jest założycielką i kuratorką programu Dreams of a Nation, poświęconego promocji kina palestyńskiego. W ramach programu zorganizowano między nimi wielki, objazdowy festiwal na terenie Palestyny.

Na mapie światowego kina umieścił ją właśnie sukces Pierwszego spojrzenia oraz jego poprzednika, zatytułowanego Sól tej ziemi.

Pierwsze spojrzenie, tak samo jak Oszukani, jest historią uchodźców, paraboliczną opowieścią zarówno o utracie ojczyzny, jak i ojca. Jacir, tak jak w późniejszym Wajibie, opowiada o czymś większym poprzez nakreślenie losów jednostek, zagubionych we własnych dramatach.

Akcja toczy się w Jordanie. W centrum historii znajdziemy 11-letniego Tarika i jego matkę. Bohaterowie próbują na nowo zbudować życie w tymczasowym obozie dla uchodźców, Harir. Obraz Jacir podbił serca widzów i krytyków tym, w jak przepełniony pasją, miłością oraz zaskakującą radością sposób opowiada o ludziach, którzy chociaż znaleźli się w sytuacji tragicznej, to do końca walczą o siebie i tych których kochają. Pierwsze spojrzenie jest też unikalnym spojrzeniem na sytuację w Palestynie z perspektywy dziecka.

Annemarie Jacir obecnie pokazuje na świecie Palestine 36, film będący zarówno oryginalną opowieścią o rewolucji z 1936 roku oraz pierwszą palestyńską superprodukcją. Tytuł został już zgłoszony do Oscara i ma niemałe szansę na otrzymanie nominacji. Reżyserkę, bez wątpienia, niedługo będziemy uznawać za jedną z najważniejszych twórczyń w historii palestyńskiego kina.

Strefa pasji, reż. Carol Mansour i Muna Khalidi (2024)

Prawdopodobnie najbardziej szokujący film z przedstawionych i jedyny, który bezpośrednio rejestruje wydarzenia po październiku 2023 roku. A to wszystko z perspektywy człowieka absolutnie wyjątkowego.

Doktor Ghassan Abu Sittah spędził w Gazie 43 dni. Każdego z nich bez wytchnienia ratując ludzkie życia, nie bacząc na nieustannie spadające z nieba bomby. Na to, że cały otaczający go świat z dnia na dzień zaczął przeradzać się w ruinę.

Strefa pasji, chociaż jest w zasadzie hołdem dla Abu Sittaha, jest też pomnikiem poświęcenia tysięcy ludzi takich jak on, którzy bezinteresownie ryzykują wszystko dla ludzi, których nigdy nie poznali. Film jest też obrazem rozpadającej się Gazy i ciągle trwającego okrucieństwa władz izraelskich oraz wspierających go zachodnich mocarstw.

Za reżyserię odpowiadają dwie wyjątkowe dokumentalistki. Carol Mansour tworzy zarówno w Palestynie, jak i w Libanie. Jej dokumenty zdobyły mnóstwo nagród, a co jest szczególnie istotne, zostały pokazane na ponad 50 filmowych imprezach na całym świecie. To niesamowita praca, mająca na celu cały czas opowiadać o ludzie Palestyny. Szczególnie, że Monsour nigdy nie ukrywa swoich poglądów ani obaw, jej filmy są głęboko zaangażowane w tematy społeczne oraz środowiskowe. Kontynuuje tym samym tradycje arabskich filmowców, którzy wychowali się na ideach polityki lewicowej i socjalistycznej. Warto zwrócić uwagę na filmy, które Mansour sama poleca.

Muna Khalidi to stała współpracownica Monsour. Posiada imponujący dorobek w pracy społecznej: zrobiła doktorat na kierunku polityki zdrowotnej i planowania oraz spędziła trzy dekady pracując na rzecz społecznego rozwoju w Libanie i okolicznych państwach. Kreatywną partnerką Monsour stała się w 2011 roku, wnosząc do jej pracy rozbudowaną i unikatową perspektywę oraz nieporównywalną wiedzę w zakresie walki o prawa człowieka. Obie reżyserki po premierze Strefy pasji były bardzo aktywne w mediach, dyskutując zarówno o sytuacji w Palestynie, jak i możliwościach, które daje im film jako medium.

Palestine Cinema Days potrwają od 1 do 3 listopada tego roku. Wejściówki na pokazy będą darmowe, a filmy pokazywane będą w m.in. łódzkiej Szkole Filmowej, Kinie Charlie w Łodzi, Kinie Nowe Horyzonty we Wrocławiu czy Kinie Pałacowym w Poznaniu. Pełną listę lokalizacji znajdziecie tutaj.

Za organizację odpowiada Filmlab Palestine wraz z kolektyw Palestine Cinema Days Warsaw, Palmyra Films, Stowarzyszenie Plan B. Wydarzenie zostało zorganizowane pierwszy raz rok temu w formie wsparcia dla odwołanego, na skutek rozpoczętej w 2023 roku inwazji, Palestine Cinema Days Festival w Gazie.

Portal Immersja jest jednym z patronów medialnych wydarzenia.